Chất độc màu da cam là một loại hóa chất cực kỳ nguy hiểm được quân đội Mỹ sử dụng trong Chiến tranh Việt Nam nhằm tiêu diệt rừng rậm và mùa màng – nơi trú ẩn và nguồn cung cấp lương thực cho quân đội Bắc Việt và Việt Cộng. Chiến dịch này nằm trong chương trình có tên mã Operation Ranch Hand, kéo dài từ năm 1961 đến 1971. Trong khoảng thời gian đó, hơn 20 triệu gallon các loại hóa chất diệt cỏ, bao gồm Chất độc màu da cam, đã được phun rải khắp Việt Nam, Campuchia và Lào.
Chất độc màu da cam chứa hợp chất dioxin, một loại hóa chất cực kỳ nguy hiểm và độc hại. Sau chiến tranh, dioxin được chứng minh là nguyên nhân gây ra nhiều vấn đề sức khỏe nghiêm trọng. Những tác động này bao gồm ung thư, dị tật bẩm sinh, bệnh về da, cùng các vấn đề tâm lý và thần kinh nghiêm trọng. Không chỉ ảnh hưởng đến người dân Việt Nam, mà cả những cựu binh Mỹ trở về nước và gia đình họ cũng phải đối mặt với những di chứng khủng khiếp từ loại hóa chất này.
Hậu quả của Chất độc màu da cam không chỉ để lại nỗi đau dai dẳng cho các thế hệ người Việt Nam mà còn là bài học đau thương về những hệ quả lâu dài của việc sử dụng vũ khí hóa học trong chiến tranh. Đây là lời nhắc nhở mạnh mẽ về tầm quan trọng của việc bảo vệ môi trường và con người trước các loại hóa chất độc hại.
Chiến dịch Ranch Hand (Chiến dịch Sấm Rền): Cuộc chiến hóa học của Mỹ trong Chiến tranh Việt Nam
Trong Chiến tranh Việt Nam, quân đội Mỹ đã triển khai một chương trình chiến tranh hóa học đầy quyết liệt với tên mã Operation Ranch Hand. Từ năm 1961 đến 1971, quân đội Mỹ phun hàng loạt loại hóa chất diệt cỏ lên hơn 4,5 triệu mẫu đất rừng tại Việt Nam nhằm phá hủy nơi ẩn náu và nguồn lương thực của quân đội Bắc Việt và lực lượng Việt Cộng.
Các máy bay quân sự Mỹ được sử dụng để rải hóa chất dọc các con đường, sông ngòi, kênh rạch, ruộng lúa và đất nông nghiệp. Tuy nhiên, quá trình này không chỉ ảnh hưởng đến quân đội đối phương mà còn gây thiệt hại nghiêm trọng đến mùa màng và nguồn nước của dân thường tại miền Nam Việt Nam.
Tổng cộng, hơn 20 triệu gallon hóa chất diệt cỏ đã được sử dụng tại Việt Nam, Lào và Campuchia trong thời gian thực hiện chiến dịch Sấm Rền. Ngoài việc phun từ trên không, các loại hóa chất này cũng được rải từ xe tải và thiết bị cầm tay xung quanh các căn cứ quân sự của Mỹ.
Đáng chú ý, một số binh sĩ Mỹ trong thời kỳ đó đã nói rằng: “Chỉ có bạn mới có thể ngăn chặn một khu rừng,” một lời chế giễu biến tấu từ chiến dịch chống cháy rừng nổi tiếng của Cơ quan Lâm nghiệp Mỹ với nhân vật biểu tượng Smokey the Bear. Nhưng thực tế, hậu quả của chiến dịch này không hề đơn giản, khi môi trường tự nhiên và cuộc sống của hàng triệu người bị tàn phá nặng nề, để lại những hệ lụy kéo dài qua nhiều thế hệ.
Chất độc màu da cam là gì?
Trong chiến dịch Operation Ranch Hand, các loại hóa chất diệt cỏ được đặt tên theo màu sắc được đánh dấu trên thùng chứa hóa chất dung tích 55 gallon (khoảng 208 lít), dùng để vận chuyển và lưu trữ.
Ngoài Chất độc màu da cam (Agent Orange), quân đội Mỹ còn sử dụng các loại hóa chất khác như Chất độc màu hồng (Agent Pink), màu xanh lá (Agent Green), màu tím (Agent Purple), màu trắng (Agent White) và màu xanh dương (Agent Blue). Mỗi loại được sản xuất bởi các công ty như Monsanto, Dow Chemical và các nhà sản xuất khác, với thành phần hóa học và độ mạnh khác nhau.
Chất độc màu da cam là loại được sử dụng rộng rãi nhất tại Việt Nam, đồng thời cũng là loại có độc tính mạnh nhất. Nó tồn tại ở nhiều hỗn hợp khác nhau, đôi khi được gọi là Agent Orange I, Agent Orange II, Agent Orange III và “Super Orange” (Siêu màu da cam).
Hơn 13 triệu gallon (khoảng 49 triệu lít) Chất độc màu da cam đã được sử dụng tại Việt Nam, chiếm gần 2/3 tổng lượng hóa chất diệt cỏ được sử dụng trong suốt Chiến tranh Việt Nam. Tác động của nó không chỉ gây hủy hoại môi trường mà còn để lại những hậu quả nghiêm trọng cho sức khỏe của người dân Việt Nam và cả những binh sĩ Mỹ tham chiến.
Dioxin trong Chất độc màu da cam
Ngoài các thành phần hoạt chất của Chất độc màu da cam (Agent Orange), vốn được thiết kế để làm cây cối rụng lá hoặc trơ trụi, loại hóa chất này còn chứa một lượng lớn 2,3,7,8-tetrachlorodibenzo-p-dioxin (TCDD), thường được gọi đơn giản là dioxin, một loại hóa chất cực kỳ độc hại.
Dioxin không được cố ý thêm vào Chất độc màu da cam mà là sản phẩm phụ phát sinh trong quá trình sản xuất các loại hóa chất diệt cỏ. Dioxin được tìm thấy ở các mức độ đậm đặc khác nhau trong tất cả các loại hóa chất diệt cỏ được sử dụng tại Việt Nam.
Ngoài sản xuất hóa chất, dioxin còn được tạo ra trong các hoạt động khác như đốt rác thải, đốt xăng dầu, than, hút thuốc lá, và trong các quy trình công nghiệp như tẩy trắng. Trong số các dạng dioxin, TCDD trong Chất độc màu da cam được đánh giá là nguy hiểm nhất, gây ra tác động nghiêm trọng và lâu dài cho môi trường và sức khỏe con người.
Tác động của Chất độc màu da cam
Do Chất độc màu da cam (Agent Orange) và các loại hóa chất diệt cỏ thời Chiến tranh Việt Nam chứa dioxin dưới dạng TCDD, chúng đã gây ra những tác động tức thì và lâu dài.
Dioxin là một hợp chất hóa học cực kỳ bền, tồn tại nhiều năm trong môi trường, đặc biệt trong đất, trầm tích hồ, sông và trong chuỗi thực phẩm. Chất này tích tụ trong mô mỡ của cá, chim và các loài động vật khác. Con người chủ yếu tiếp xúc với dioxin thông qua thực phẩm như thịt, gia cầm, sản phẩm từ sữa, trứng, hải sản và cá.
Nghiên cứu trên động vật thí nghiệm đã chứng minh rằng dioxin cực kỳ độc hại ngay cả ở liều lượng nhỏ và được biết đến rộng rãi như một chất gây ung thư.
Tiếp xúc ngắn hạn với dioxin có thể gây sạm da, tổn thương gan và bệnh da nghiêm trọng tương tự mụn trứng cá, gọi là chloracne. Ngoài ra, dioxin còn liên quan đến tiểu đường tuýp 2, rối loạn hệ miễn dịch, rối loạn thần kinh, rối loạn cơ bắp, rối loạn hormone và bệnh tim mạch.
Đặc biệt, thai nhi rất nhạy cảm với dioxin, gây ra nguy cơ sảy thai, tật nứt đốt sống (spina bifida) và các vấn đề nghiêm trọng khác liên quan đến sự phát triển não và hệ thần kinh.
Các vấn đề sức khỏe của cựu binh và cuộc chiến pháp lý liên quan đến Chất độc màu da cam
Những câu hỏi về Chất độc màu da cam bắt đầu xuất hiện tại Hoa Kỳ khi ngày càng nhiều cựu binh trở về từ Chiến tranh Việt Nam cùng gia đình của họ báo cáo các vấn đề sức khỏe, bao gồm phát ban, kích ứng da, sảy thai, triệu chứng tâm lý, tiểu đường tuýp 2, dị tật bẩm sinh ở con cái và các loại ung thư như ung thư Hodgkin, ung thư tuyến tiền liệt và bệnh bạch cầu.
Năm 1988, Tiến sĩ James Clary, một nhà nghiên cứu Không quân từng tham gia Chiến dịch Ranch Hand, đã viết cho Thượng nghị sĩ Tom Daschle: “Khi chúng tôi triển khai chương trình sử dụng hóa chất diệt cỏ vào những năm 1960, chúng tôi đã biết về nguy cơ gây hại do ô nhiễm dioxin trong hóa chất. Tuy nhiên, vì vật liệu này được dùng để chống lại kẻ thù, không ai trong chúng tôi quá quan tâm. Chúng tôi chưa bao giờ nghĩ rằng chính nhân sự của chúng tôi cũng có thể bị nhiễm độc.”
Vụ kiện tập thể và bồi thường Năm 1979, một vụ kiện tập thể được đệ trình thay mặt cho 2,4 triệu cựu binh đã tiếp xúc với Chất độc màu da cam trong thời gian phục vụ tại Việt Nam. Năm năm sau, một thỏa thuận ngoài tòa án được đưa ra, trong đó bảy công ty hóa chất lớn sản xuất Chất độc màu da cam đồng ý bồi thường 180 triệu USD cho các cựu binh hoặc gia đình của họ.
Các thách thức pháp lý khác nhau đối với thỏa thuận này diễn ra trong nhiều năm, bao gồm các vụ kiện của khoảng 300 cựu binh. Cuối cùng, Tòa án Tối cao Hoa Kỳ đã xác nhận thỏa thuận vào năm 1988, nâng mức bồi thường lên 240 triệu USD (bao gồm lãi suất).
Đạo luật Chất độc màu da cam năm 1991 Tổng thống George H.W. Bush đã ký ban hành Đạo luật Chất độc màu da cam, quy định rằng một số bệnh liên quan đến Chất độc màu da cam (bao gồm u lympho không Hodgkin, sarcoma mô mềm và bệnh chloracne) sẽ được coi là kết quả của nghĩa vụ quân sự thời chiến. Luật này giúp hợp pháp hóa phản ứng của Bộ Cựu chiến binh Mỹ (VA) đối với các cựu binh bị ảnh hưởng bởi Chất độc màu da cam.
Tranh cãi kéo dài về Chất độc màu da cam và tác động của nó kéo dài hơn bốn thập kỷ. Đến tận tháng 6 năm 2011, vẫn còn tranh luận về việc liệu các cựu binh “Blue Water Navy” (những người phục vụ trên tàu biển trong Chiến tranh Việt Nam) có nên được nhận các quyền lợi liên quan đến Chất độc màu da cam tương tự như những cựu binh phục vụ trên đất liền hoặc trên các tuyến sông nội địa hay không.
Hậu quả của chất độc màu da cam đối với Việt Nam
Ngoài sự tàn phá môi trường lớn lao do chương trình rải hóa chất của Mỹ tại Việt Nam, nước này đã báo cáo rằng khoảng 400.000 người đã thiệt mạng hoặc bị tàn phế do tiếp xúc với các hóa chất như Chất độc màu da cam.
Hơn nữa, Việt Nam tuyên bố có nửa triệu trẻ em được sinh ra với dị tật bẩm sinh nghiêm trọng và khoảng 2 triệu người đang phải chịu đựng ung thư hoặc các bệnh khác liên quan đến Chất độc màu da cam.
Vụ kiện của nạn nhân Việt Nam
Năm 2004, một nhóm công dân Việt Nam đã đệ đơn kiện tập thể chống lại hơn 30 công ty hóa chất, bao gồm những công ty từng dàn xếp với cựu binh Mỹ năm 1984. Vụ kiện đòi bồi thường hàng tỷ USD, cho rằng Chất độc màu da cam và những ảnh hưởng độc hại của nó để lại di sản các vấn đề sức khỏe, và việc sử dụng nó vi phạm luật pháp quốc tế.
Tuy nhiên, vào tháng 3 năm 2005, một thẩm phán liên bang ở Brooklyn, New York, đã bác bỏ vụ kiện. Một tòa án Mỹ khác cũng từ chối kháng cáo cuối cùng vào năm 2008, gây phẫn nộ cho cả nạn nhân Việt Nam của Chiến dịch Ranch Hand và cựu binh Mỹ.
Fred A. Wilcox, tác giả cuốn Scorched Earth: Legacies of Chemical Warfare in Vietnam, chia sẻ với nguồn tin VN Express International:
“Chính phủ Mỹ từ chối bồi thường cho các nạn nhân Việt Nam của chiến tranh hóa học vì điều đó đồng nghĩa với việc thừa nhận Mỹ đã phạm tội ác chiến tranh tại Việt Nam. Điều này sẽ mở ra cánh cửa cho các vụ kiện có thể khiến chính phủ phải trả hàng tỷ USD.”
Lời kết
Qua bài viết Chất độc màu da cam, Thefactofwar hy vọng đã mang đến góc nhìn toàn diện về hậu quả nặng nề mà loại hóa chất này để lại, từ tổn hại môi trường, sức khỏe con người, đến những tranh cãi pháp lý kéo dài. Đây là lời nhắc nhở về trách nhiệm bảo vệ môi trường và con người trước các loại vũ khí hóa học trong tương lai. Đừng quên xem thêm các bài viết khác về Chiến tranh Việt Nam tại danh mục Lịch sử Chiến tranh Việt Nam.
Biên dịch nội dung: Minh Tuấn
Nguồn: history.com – Agent Orange
