Nhiều nhà báo và nhiếp ảnh gia đưa tin và hình ảnh chiến tranh Việt Nam về cuộc xung đột, với phong cách tác nghiệp khác biệt so với những cuộc chiến trước đây. Giáo sư Susan Moeller, tác giả của cuốn sách Shooting War: Photography and the American Experience of Combat, cho biết, trong các cuộc chiến trước, báo chí chịu ảnh hưởng lớn từ chính phủ. Tuy nhiên, tại Việt Nam, nhiệm vụ của báo chí đã thay đổi.
“Không còn kỳ vọng rằng họ phải nói theo quan điểm của chính phủ,” Moeller nhận định. “Tại Việt Nam, các nhà báo coi nhiệm vụ của mình là chất vấn những tuyên bố và khẳng định từ Nhà Trắng và Lầu Năm Góc.”
Những bức ảnh gây sốc về binh lính hấp hối và thường dân bị thương đã tạo nên một câu chuyện đối lập rõ rệt với các báo cáo chính thức rằng Mỹ đang thắng thế tại Việt Nam. Khi chiến tranh kéo dài và số lượng binh sĩ Mỹ thiệt mạng ngày càng tăng, những hình ảnh chiến tranh Việt Nam mang tính biểu tượng này trở thành chất xúc tác cho phong trào phản chiến đang lớn mạnh, đồng thời gây chấn động trong các cơ quan quyền lực tại Mỹ.
Hòa thượng Thích Quảng Đức
Ngày 11 tháng 6 năm 1963, Hòa thượng Thích Quảng Đức ngồi tĩnh lặng tại một giao lộ đông đúc gần Dinh Tổng thống ở Sài Gòn. Một vị tăng khác đã tưới xăng lên người ông. Sau khi niệm một bài kinh ngắn, Thích Quảng Đức châm diêm và tự thiêu, ngọn lửa bùng lên bao trùm toàn bộ cơ thể ông. Hình ảnh về hành động tự thiêu điềm tĩnh này, do phóng viên Malcolm Browne của hãng tin AP ghi lại, đã gây chấn động toàn thế giới.
Hòa thượng Thích Quảng Đức hy sinh để phản đối các chính sách đàn áp Phật giáo tàn bạo của Tổng thống miền Nam Việt Nam Ngô Đình Diệm, một tín đồ Công giáo kiên định. Những bức ảnh không thể nào quên của Browne đã làm dấy lên nghi ngờ về sự ủng hộ ngày càng tăng của Mỹ đối với chính quyền miền Nam Việt Nam.
Tổng thống John F. Kennedy được cho là đã nói: “Không có bức ảnh tin tức nào trong lịch sử gây xúc động mạnh mẽ trên toàn thế giới như bức ảnh đó.” Tuy nhiên, sự kiện này không làm thay đổi lập trường của Kennedy về vai trò của Mỹ tại Việt Nam.
Bức ảnh gây chấn động về vụ hành quyết trong Chiến tranh Việt Nam
Hơn 50 năm trôi qua, bức ảnh này vẫn có sức mạnh khiến người xem bàng hoàng và cảm thấy rúng động. Được đăng trên trang nhất của nhiều tờ báo lớn như The New York Times vào tháng 2 năm 1968, chỉ vài ngày sau khi Chiến dịch Tết Mậu Thân – các cuộc tấn công quy mô lớn do chính phủ Bắc Việt tổ chức – bắt đầu. Bức ảnh ghi lại cảnh một cảnh sát trưởng miền Nam Việt Nam thản nhiên hành quyết một chiến sĩ Việt Cộng ngay trên đường phố Sài Gòn.
Tác phẩm này, do nhiếp ảnh gia Eddie Adams chụp, đã giành giải Pulitzer danh giá và trở thành biểu tượng cho sự khốc liệt của chiến tranh. Bức ảnh không chỉ gây sốc mà còn làm dấy lên những câu hỏi sâu sắc về đạo đức và tính chính đáng của cuộc chiến, khiến nhiều người Mỹ công khai phản đối sự tham gia của Mỹ tại Việt Nam.
Năm đẫm máu nhất của binh sĩ Mỹ trong Chiến tranh Việt Nam
Năm 1968 là năm đẫm máu nhất đối với binh sĩ Mỹ trong Chiến tranh Việt Nam, và bức ảnh của nhiếp ảnh gia tự do Art Greenspon đã khắc họa rõ nét cái giá khốc liệt mà những người lính trẻ phải trả trong cuộc chiến ngày càng bị xem là vô vọng.
Bức ảnh ghi lại tình đồng đội sâu sắc nhưng cũng tràn ngập nỗi đau và tuyệt vọng. Gần một nửa đơn vị đã hy sinh trong một trận giao tranh ác liệt, và những người sống sót phải chờ đợi hai ngày để trực thăng cứu thương đến. Trong khoảnh khắc đó, người Trung sĩ giơ cao hai tay ra hiệu cho trực thăng, nhưng tư thế ấy cũng giống như đang cầu nguyện.
Bức ảnh không thể quên của Greenspon đã xuất hiện trên trang nhất The New York Times và được đề cử giải Pulitzer, trở thành biểu tượng cho sự bi thương của chiến tranh.
Tổng thống Lyndon Johnson và góc nhìn cá nhân về phong trào phản chiến
Yoichi Okamoto, nhiếp ảnh gia chính thức đầu tiên của Nhà Trắng, được Tổng thống Lyndon Johnson giao quyền tiếp cận hoàn toàn các khoảnh khắc đời thường của ông. Một trong những khoảnh khắc đáng nhớ nhất là bức ảnh chụp bên trong phòng ngủ của gia đình Johnson tại trang trại ở Stonewall, Texas.
Bức ảnh ghi lại hình ảnh Tổng thống Lyndon Johnson và Đệ nhất Phu nhân Ladybird Johnson đang theo dõi tin tức về các cuộc biểu tình phản chiến bên ngoài Đại hội Đảng Dân chủ năm 1968 tại Chicago. Đây là một khoảnh khắc cá nhân hiếm hoi, thể hiện sự căng thẳng và áp lực của vị tổng thống giữa thời kỳ chiến tranh và phản đối lan rộng.
Vụ nổ súng tại Đại học Kent State
Ngày 30 tháng 4 năm 1970, Tổng thống Richard Nixon cho phép quân đội Mỹ xâm lược Campuchia, một quốc gia trung lập giáp biên giới Việt Nam. Quyết định này làm bùng nổ làn sóng phản đối chiến tranh tại Mỹ, đặc biệt tại các trường đại học như Kent State ở Ohio, nơi sinh viên biểu tình và đốt cháy tòa nhà ROTC.
Ngày 4 tháng 5 năm 1970, Lực lượng Vệ binh Quốc gia yêu cầu khoảng 3.000 người biểu tình tại Kent State giải tán, nhưng đám đông, gồm sinh viên và những người bên ngoài, từ chối và ném đá vào binh lính. Không ai ngờ rằng sự kiện tiếp theo lại xảy ra: Lực lượng Vệ binh nổ súng, bắn liên tiếp trong 13 giây vào nhóm biểu tình.
Bốn sinh viên Đại học Kent State thiệt mạng và chín người khác bị thương. Nhiếp ảnh gia sinh viên John Filo đã ghi lại khoảnh khắc gây ám ảnh, khi cô bé 14 tuổi Mary Ann Vecchio hét lên bên thi thể Jeffrey Miller. Bức ảnh đoạt giải Pulitzer, và sự kiện Kent State trở thành biểu tượng cho sự chia rẽ sâu sắc trong xã hội Mỹ, mang bạo lực của Chiến tranh Việt Nam về ngay trên đất nước mình.
Bức ảnh “The Terror of War” và thông điệp vượt thời gian về chiến tranh và hòa bình
Bức ảnh nổi tiếng “The Terror of War” đã nói lên tất cả. Nhiếp ảnh gia người Mỹ gốc Việt Nick Ut đã giành giải Pulitzer vào năm 1972 với bức ảnh chụp cảnh những đứa trẻ Việt Nam chạy trốn sau một cuộc tấn công napalm nhầm vào ngôi làng của họ. Nổi bật trong bức ảnh là cô bé Kim Phúc, khi đó mới 9 tuổi, đang trần truồng và bị bỏng nặng bởi vũ khí hóa học của Mỹ. Nick Ut, khi nhận ra mức độ nghiêm trọng của thương tích, đã giúp đỡ Phúc và đưa cô đến bệnh viện. Đến nay, họ vẫn là những người bạn thân thiết.
“Đó là lời nhắc nhở về những điều tàn ác không thể tưởng tượng mà con người có thể gây ra,” Kim Phúc viết trong một bài luận khách mời trên The New York Times vào ngày 6 tháng 6 năm 2022, kỷ niệm 50 năm ngày bức ảnh được chụp. “Tuy nhiên, tôi vẫn tin rằng hòa bình, tình yêu, hy vọng và sự tha thứ luôn mạnh mẽ hơn bất kỳ loại vũ khí nào.”
Chiến dịch Không vận sau sự sụp đổ của Sài Gòn
Ngày 29 tháng 4 năm 1975, sự sụp đổ của Sài Gòn trở nên không thể tránh khỏi. Cảnh hoảng loạn bao trùm các con phố ở thủ đô miền Nam Việt Nam khi quân đội Bắc Việt bao vây thành phố. Các nhà ngoại giao và phóng viên Mỹ được lệnh rời khỏi Sài Gòn ngay lập tức, trong khi hàng trăm người dân Việt Nam đổ xô đến trước Đại sứ quán Mỹ với hy vọng lên được trực thăng của Thủy quân Lục chiến để trốn thoát.
Bức ảnh mang tính biểu tượng, do nhà báo Hà Lan Hubert van Es chụp, đã ghi lại hoàn hảo sự rút lui tuyệt vọng và đầy tủi nhục khỏi Sài Gòn. Tuy nhiên, chiếc trực thăng trong ảnh không đậu trên nóc Đại sứ quán Mỹ như nhiều người nghĩ mà là trên một tòa nhà căn hộ dành cho các nhân viên CIA Mỹ. Trong đám đông chen chúc trên mái nhà, chỉ khoảng hơn chục người may mắn được lên trực thăng trước khi nó cất cánh và không bao giờ quay trở lại.
Lời kết
Qua bài viết về hình ảnh chiến tranh Việt Nam, Thefactofwar hy vọng bạn đã có cái nhìn toàn diện về vai trò của báo chí trong việc phản ánh sự thật lịch sử. Từ những bức ảnh ghi lại sự hy sinh, đau thương của thường dân và binh lính, đến những khoảnh khắc biểu tình phản đối và sự sụp đổ của Sài Gòn, báo chí không chỉ làm sáng tỏ hiện thực chiến tranh mà còn góp phần định hình dư luận và khát vọng hòa bình. Đây là những bài học quý giá để thế giới không lặp lại những sai lầm trong quá khứ.
Biên dịch nội dung: MInh Tuấn
Nguồn: history.com – 7 Iconic Photos From the Vietnam War Era
